Ayasofya Camii

Ayasofya, 1985 yılından beri UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alıyor. Türkçe de Ayasofya, Latince Santa Sophia, aynı zamanda Kutsal Bilgelik Kilisesi veya İlahi Bilgelik Kilisesi olarak adlandırılan katedral, MS 6. yüzyılda Konstantinopolis'te (şimdi İstanbul, Türkiye) Bizans yönetiminde inşa edilmiştir (532-537) imparator Justinian I. Genel fikir birliği ile en önemli

Bizans yapısı ve dünyanın en büyük anıtları ndan biridir.

Ayasofya Kilisesi Taslak

Ayasofya kilise olarak yapıldığı dönem için alışılmadık bir şekilde, binanın mimarlarının adları - Tralis'li Antamos ve Malthus'lu Isidore - bilim, mekanik ve matematikle olan yakınlıkları biliniyor. Ayasofya, uzunlamasına bir sarnıcı ve yükseklik merkezi eşsiz bir binayı, uzunlamasına eksenin her iki yanında pandantiflerle desteklenen 32 metre (105 ft) yüksekliğindeki devasa bir ana kubbeyi orijinal bir şekilde birleştirir. Planda, bina meydana yakındır. Üstlerinde revak bulunan sütunlarla ayrılmış üç nef ve kubbeyi desteklemek için yükselen büyük mermer sütunlar vardır. Galerilerin üzerindeki duvarlar ve kubbenin tabanı, gün ışığında payandaları kapatan ve yüzen bir kanopi izlenimi veren pencerelerle delinmiştir.

Ayasofya Müzesi

Osmanlı İmparatorluğu'ndan sonra Müslümanlar 482 yıl cami olarak kullanmıştır. Ayasofya, 1935 yılında Atatürk'ün emri ve Bakanlar Kurulu kararı ile müze olur. Sanat tarihçileri, binanın güzel mozaiklerini, sekizinci ve dokuzuncu yüzyıllardaki ikonoklazm tartışmalarının sona ermesinden kısa bir süre sonra mozaik sanatının durumu hakkında ana bilgi kaynağı olarak görüyorlar. 1985 yılında Ayasofya, İstanbul'un Tarihi Bölgeleri olarak adlandırılan ve o şehirdeki diğer önemli tarihi binaları ve yerleri içeren UNESCO Dünya Mirası Listesinin bir bileşeni olarak belirlenmiştir.

Ayasofya'nın Adı

Kilisenin ilk adı Büyük Kilise (Megale Ecclesia) olarak verilmiştir. Ancak 5. yüzyıldan itibaren Büyük Kilise ve Ayasofya Kilisesi olarak anılmaya devam etmiştir. 1453 yılında İstanbul'un fethinden sonra adı bugünkü haliyle sadece "Ayasofya Kilisesi" olarak değiştirilmiştir. Yapının adının nereden geldiğine bakıldığında; Sophia adlı bir azizeye ithaf edildiği fikri yanlıştır. Kilise, Hıristiyan Üçlü adetlerinden ikinci unsuru olan Kutsal Bilgelik olan Thea Sophia'ya adanmıştır. Daha sonra onun adını taşıyan Ayasofya kelimesi, kutsal/ilahi bilgelik anlamına gelen aya (aziz) ve Sophos (bilgelik) sözcüklerinden oluşur.

Ayasofya Üç Kez Yeniden İnşa Edildi

Konstantin (324-337) tarafından Hristiyanlığın yasal bir inanç olarak kabul edilmesinden sonra imparatorluğun çeşitli bölgelerinde büyük kiliselerin inşasına başlandı. Ayasofya'nın birinci tepedeki (Sarayburnu) ahşap bazilika şeklindeki ilk binası 4. yüzyılda inşa edilmiştir. Bu ilk yapı genellikle I. Konstantinos'a (324-337) atfedilse de kilise, Konstantinin oğlu Constantius (337-361) zamanında tamamlanmış ve Ayasofya'nın ilk yapısının açılış töreni 15 Şubat 360'ta yapılmıştır. 

Bu ilk bina uzun sürmemiş, 20 Haziran 404'te Patrik Ioannis Chrysostomos'un sürgüne gönderilmesi ve ardından gelen ayaklanmayı başlatan yangında kilise yanmıştır. 2. Theodosius (408-450) beş nefli yapıyı yeniden yaptırdı ve kilise 10 Ekim 415'te yeniden açıldı.

Bugünkü Ayasofya'yı Kim İnşa Etti?

Bu günkü yapı, Tralles İmparatoru Anthimios ve Miletli Isidorus'u, kiliseyi eski durumuna göre restore etmek yerine eski ve yenilikçi yapılardan daha büyük bir kilise inşa etmeleri için görevlendirdi. Procopius (500-562), kilisenin yeniden inşasına 23 Şubat'ta başlandığını yazar. Günümüze ulaşan bilgilere göre kilise aynı zamanda bu tarihte yeniden yapılan yapıdır. Tapınağın yapımı 537 yılına kadar sürmüştür. Bizans imparatoru I. Justinianus'un Ayasofya Kilisesi ile doğrudan müdahil olduğu bilinmektedir. Ayasofya 27 Aralık 537'de büyük bir törenle açılmıştır.

 İmparatorlar Kapısı

Ayasofya'nın sadece imparator ve maiyeti tarafından kullanıldığı için İmparator Kapısı olarak da adlandırılan muhteşem giriş kapısı, Ayasofya'nın iç revakından ana mekana geçişi sağlar. Ayasofya'nın bronz çerçeveli, en büyük kapısı meşe ağacından yapılmıştır ve 7 metre yüksekliğindedir. 6. yüzyıla ait kapı kanatları bronz panolarla kaplıdır. Doğu Roma kaynaklarına göre İmparator Kapısı, Nuh'un Gemisinin tahtalarından, bir başka efsaneye göre ise Yahudilerin kutsal tabletlerinin saklandığı sandığın ağacından yapılmıştır. Doğu Roma kaynakları, Nuh'un Gemisinin ağacından yapıldığını iddia etmektedir. Üzerindeki işlemeler, Ayasofya'nın keşfedilen ilk işlemeleridir.

Ayasofya Kapı Nakışları

-Kapıda Poseidon'un 3 başlı dirgen ve yunus figürleri yapılmıştır, muhtemelen kiliseyi depremlerden korumak için bu fügürler kulanılmıştır.

- Kapının alt kısmında, tapınak sembolünde kutsal kâse görülmektedir.

Güzel Kapı /Ayasofya

İç narteksin güneyinde yer alan çıkışta, M.Ö. 2. yüzyıla tarihlenen bronz kapı, Ayasofya'da devşirme olarak kullanılan en eski mimari öğedir. Kabartma bitkisel ve geometrik desenlerle bezeli olan kapı, 838 yılında İmparator Theophilus (829-842) tarafından Tarsus'taki bir pagan tapınağından çıkarılarak buraya yerleştirilmiştir. Doğu Roma Dönemi'nde İmparatorlar, "Güzel Kapı" veya "Antre Kapısı" olarak da anılan bu kapıdan iç nartekse girmişler ve buradan ana mekana geçmişlerdir.

Bronz kapı kanatlarında "Tanrı ve İsa Yar ve Yardımcı Olsun" yazısı ile İmparator Theodosius, İmparator Mihail, İmparator Theofilos, İmparatoriçe Theodora ve Mihail Niktion kelimeleri ve 838 tarihini temsil eden monogramlar görülmektedir.

  Pagan Kilisesinden Günümüze Ayasofya

Ayasofya'nın yerindeki orijinal kilisenin 325 yılında I. Konstantin tarafından bir pagan tapınağının temelleri üzerine inşa edildiği söyleniyor. 360 yılında oğlu II. Constantius tarafından kutsandı. 404 yılında, o zamanki Konstantinopolis Patriği olan Aziz John Chrysostom'un ikinci sürgününü izleyen isyanlar sırasında çıkan yangında hasar gördü. Roma İmparatoru I. Konstantin tarafından yeniden inşa edilmiş ve genişletilmiştir. Restore edilen yapı 415 yılında II. Theodosius tarafından yeniden kutsanmıştır. Ocak 532'deki Nika isyanında kilise yeniden yakıldı, bu durum I. Justinianus'a muhteşem bir yedek canlandırma fırsatı verdi.

Şu anda ayakta olan yapı, esasen 6. yüzyıldan kalma bir yapıdır, ancak 558'de bir deprem kubbenin kısmen çökmesine neden oldu (562 restore edildi) ve diğer iki kısım çöktü, ardından daha küçük ölçekte yeniden inşa edildi ve tüm kilise dışarıdan güçlendirilmiş. 14. yüzyılın ortalarında yeniden restore edilmiştir. Bin yılı aşkın bir süredir Konstantinopolis'teki Ekümenik Patrikhanenin katedralidir. 1204 yılında Dördüncü Haçlı Seferi'nde Venedikliler ve Haçlılar tarafından yağmalandı.

Ayasofya Kaç Kere Camiye, Müzeye, Kiliseye Dönüştü?

1453'te Osamnlının İstanbul'u fethinden sonra, Sultan Mehmet burayı bir ahşap minare, büyük bir avize, bir mihrap ekleyerek cami olarak yeniden tasarladı. Yapının güneydoğu köşesinde yer alan kırmızı minareyi kendisi veya oğlu II. Bayezid yaptırmıştır. Orijinal ahşap minare günümüze ulaşmamıştır. Beyaz dar minareyi caminin kuzeydoğu tarafına II. Bayezid diktirmiştir. Batı tarafındaki iki simetrik minare muhtemelen II. Selim ve III. Murad tarafından yaptırılmış ve 16. yüzyılda ünlü Osmanlı mimarı Sinan tarafından yaptırılmıştır.

 Antik Kentlerden Gelen Ayasofya Sütun Ve Mermerleri

İmparator Justinian, en büyük kiliseyi yeniden inşa etmek için imparatorluğun her yerinden birbirinden değerli malzeme topladı. Mısır'daki Heliopolis'ten, Batı Anadolu'dan, Efes'teki Artemis Tapınağı'ndan, Kyzikos'tan ve Suriye'deki Baalbek'ten sekiz büyük kırmızı porfir sütun getirildi. Ayrıca buraya farklı bölgelerden farklı cins ve renklerde mermerler taşınmıştır.

Ayasofya'nın İç Kubbesi

Yeni Ayasofya kilisesinin mimarisine devasa bir kubbe eklenmesi, tapınağa bu boyut ve yüksekliğin hakim olduğu bir kilise için alışılmadık bir durumdu. Ana mekânı örten kubbenin yerden yüksekliği 55.60 metre, kuzey-güney yönünde çapı 31.87 metredir. metre ve doğu-batı doğrultusunda 30.86 metredir. Bir mühendislik harikası olan Ayasofya'nın yapımında iri mermerler, taşlar ve tuğlalar kullanılmış, olası bir depremde kubbenin yıkılmaması için özel olarak Rodos toprağından yapılmış hafif ve sağlam tuğlalar kullanılmıştır.

Ayasofya Mozaik Apsis

Binadaki tüm soyut mozaiklerin ikonoklastik dönemde kaldırıldığına inanılıyor. 843 yılında bu dönemin sona ermesinden sonra Ayasofya'da ilk stereoskopik mozaikler yani apsis mozaikleri yapılmıştır. Merkezdeki mozaikte, Meryem Ana apsisi, değerli taşlarla süslenmiş yastıklı bir tahtta oturmuş olarak tasvir edilmiştir. Çoğu Hristiyan Katedral ve kilisesinde olduğu gibi, kucağında bebek İsa ile Meryem Ana'nın mozaiklerini ve heykellerini bulabilirsiniz. Bu apsis ile Meryem Ana, bebek İsa'yı kucağında tutmaktadır.

Ayasofya Mozaikleri-Apsiste İki Melek

Günümüze kadar gelmesine rağmen, günümüze Mikail tasvirindeki kutsal kanadın sadece ucu ve ayağın bir kısmı ulaşabilmiştir. Bu iki meleğin 9. yüzyılda eklendiği sanılmaktadır.

6. Lyon Mozaiği

10. yüzyıla tarihlenen mozaikler, İmparator Kapısı üzerindedir. İsa sahnenin ortasında sol elinde açık bir İncil tutarken tasvir edilmiştir. Sağ elinde ayaklarına kapanmış olarak tasvir edilen imparator. 6, Lyon (816-912). Mozaiğin sağında madalyon içinde Cebrail, solunda ise madalyon içinde Meryem tasviri yer almaktadır.

Sunum Mozaiği

İç galerinin güneyindeki güzel portalın üzerinde yer almaktadır. İmparator ve ailesinin kullandığı tören kapısının üzerindeki mozaik, 1849 yılında Ayasofya'nın restorasyonu sırasında Fossati tarafından bulundu. Altın mozaik panonun ortasında kucağında Meryem Ana ve bebek İsa tasvir edilmiştir. Meryem Ana'nın sol tarafında Konstantinopolis'i simgeleyen bir figürle Constantinos, sağ tarafında ise Ayasofya'yı simgeleyen bir figürle Justinianus tasvir edilmiştir. Burada imparatorların şehri ve kiliseyi koruması için şehri ve kiliseyi Meryem'e verdiği söylenir.

Kubbedeki Melek Tasvirleri

Pandantiflerin her bir köşesinde, Tanrı'nın cennetteki tahtını koruduğuna inanılan yüksek melekler tasvir edilmiştir. Doğu kısmındaki melek tasvirleri mozaiklerden yapılmıştır. Batıdaki resimler Doğu Roma döneminde hasar gördüğü için fresk olarak restore edilmiştir. Osmanlı döneminde melekhaneler kapatıldı.

Timfanon Patrik Mozaiği

Yapım tarihleri kesin olarak bilinmemekle birlikte 9. ve 10. yüzyıllarda yapıldığı sanılan bu mozaikler, yapının kuzeyindeki alınlık duvarlarındaki yarım kemerli nişlerde yer almaktadır. Mozaiklerde tasvir edilen ataerkil figürlerden sadece üç tanesi iyi korunmuş olarak günümüze ulaşabilmiştir. Genç Konstantinopolis Patriği Ignatius birinci, Konstantinopolis Patriği Aziz Younis Chrysostomos dördüncü, Antakya Patriği Aziz Ignatius Theophoros altıncı sırada. Yedinci pozisyonda tasvir edilen figürün Athanasius olduğuna inanılmaktadır.

İmparator Alexander Mozaik

Ayasofya'nın güneybatısında İmparator Alexandros'un (912-913) mozaiğini görebilirsiniz. Diğer mozaikler gibi görünmez. Zayıf bir kişiliğe sahip olduğu belirtilen Alexandros, VI. Leon'un hükümdarlığını paylaştığı kardeşidir, Bu bir işaret olsa gerek, Alexandros mozaiği, Ayasofya mozaikleri arasında günümüze ulaşmış en sağlam mozaiklerden biridir.

Zoe Ve Komnenos Mozaiği

Ayasofya'nın güney revakının doğu ucundaki duvarda yer alan Zoe mozaiği de bu mozaiklerden biridir ve 11. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir. Hz. İsa, şu anki haliyle, her iki yanında İmparatoriçe Zoe ve eşi İmparator Dokuzuncu ile merkezde oturuyordu. Konstantin Portreleri (1042-1055). Mozaik IX'un bugünkü hali. Constantinos'un bir tasviri bulunmuş olmasına rağmen, mozaiğin ilk olarak Zoe'nin ilk eşi olan üçüncü eşine tarihlenmesi muhtemeldir. Romanos döneminde (1028-1034) yapılmıştır.

Komnenos mozaiğinde Meryem Ana, bebek İsa'yı önünde dururken merkezde ve ikinci imparatoru her iki yanında tutar. Ioannis Komnenos (1118-1143) ve eşi İmparatoriçe İrini tasvir edilmiştir. Mozaiğin sağ tarafında çiftin oğlu Aleksios yer almaktadır. Bu mozaiklerin Ayasofya'ya cömert bağışlara konu olduğu genel olarak kabul edilmektedir. Mozaiklerde tasvir edilen imparatorların ellerindeki para keseleri de bunu kanıtlamaktadır.

Deesis Kompozisyonleri

Papaz evinde galeriye açılan açık kapının önünde yer alan Deesis mozaiği, Ayasofya mozaiklerinin en ünlülerinden biridir. Tarihlenmesi konusunda farklı görüşler olsa da 13. yüzyılda yapıldığı kabul edilen mozaik, Doğu Roma resminde önemli bir başlangıçtır. Sahnenin ortasındaki mozaikte Ioannis Prodromos sağda İsa, solda Meryem tasvir edilmiştir. Mary ve Ioannis Prodromos, Kıyamet Günü'nde insanlığın affedilmesi için İsa'ya yalvarırken tasvir edilmiştir. Bu üç figür Helenistik dönemin resim sanatını yansıtmaktadır.

Müslümanlar da İstanbul'un fethinin simgesi olarak camiye dönüştürülen Ayasofya, 14. yüzyılda İslam aleminin lideri olan Osmanlı İmparatorluğu'nun sembolü oldu. Osmanlı Padişahları, Fatih yadigarı Ayasofya'yı iyi bir tadilat ile Türk-İslam külliyesine dönüştürdü. İstanbul'u fethetmek, yüzyıllardır Müslümanlar için önemli bir amaç olmuştur. Hz. Muhammed'in “Bir gün İstanbul fethedilecektir, onu fetheden komutan ne güzel komutandır!” demesi, bugün Ayasofya nın yeniden Camii ye dönüştürülmesinin nedenidir.

Ayasofya Camii olarak kaldığı sürece, Osmanlı İmparatorluğu'nda en üst sıradaki protokolün ibadet ettiği en önemli yer, Türkiye Cumhuriyeti döneminde ise sembol halinde kalmaya devam ediyor. İslam aleminde Ayasofya, büyük cami anlamına gelen “Camii Kebir” olarak da biliniyor.

Ayasofya'nın camii olarak kalması, Osmanlı padişahlarının himayesi altında günümüze kadar gelmesi gibi bir avantaj yaratmıştır. ( Tarihte diğer dinlere ait yapıların yok olduğu bir çok örnek var) Sultan Murad döneminde Ayasofya yıkılma tehlikesi geçirince Mimar Sinan yeni destek duvarları ekleyerek Ayasofya'yı yıkılmaktan kurtarmıştır.

Sultan I. Mahmud döneminde kütüphane, çeşme ve sıbyan mektebi  yapıya eklenmiştir. Sultan Abdülmecit döneminde büyük tadilat İsviçreli mimar Gaspare Fossati tarafından, iki yıllık çalışması (1847-49) sırasında kubbeyi yenileyip güçlendirdi.  Rus tarihçi: “Türkler, şehirdeki eserlere ve yapılara Haçlı ordusundan daha anlayışlı davrandılar, daha insani davrandılar, eski eserleri hemen korudular ve onardılar“